Atmosferik nehirler, atmosferde dar ve uzun nem koridorlarıdır. Tropikal okyanuslardan kaynağını alır ve orta enlemlerdeki hava akımlarıyla binlerce kilometre taşınır. Her biri, Amazon Nehri’nin taşıdığı su miktarına eşdeğer bir su buharını atmosferde taşıyabilir. Bu dev nem kütleleri kıyıya ulaştığında yoğun yağış ve bulutluluk oluşturur.
Taşıdıkları Nem ve Enerji Dengesi
Atmosferik nehirler, tropik bölgelerden kutuplara doğru gerçekleşen nem dolaşımının çok büyük bir kısmını taşır. Batı Amerika kıyılarında yıllık yağışın %30–60’ı bu akımlar sayesinde gerçekleşir. Taşınan nem yoğunlaşınca gizli ısı açığa çıkar, bu da hem bulut oluşumunu hem de bölgesel sıcaklık dengesini etkiler. Sonuç olarak, atmosferik nehirler hem su döngüsünde hem de enerji dengesinde kritik rol oynar.
Küresel İklim ve Ekstrem Hava Olayları
Isınan atmosfer her derece sıcaklık artışında yaklaşık %7 daha fazla nem tutabilir. Bu nedenle atmosferik nehirlerin daha nemli ve yoğun hale gelmesi beklenir. Son yıllarda yapılan ölçümler, bu oluşumların kapsadığı alanın genişlediğini ve taşıdığı su buharı miktarının arttığını gösteriyor.
Atmosferik nehirler su kaynaklarını yenileyebilir, kuraklığı sona erdirebilir. Ancak aynı zamanda, şiddetli yağışlarla sel felaketlerine de yol açabilir. Örneğin Avustralya, ABD ve Avrupa kıyılarında bu olaylar hem tarım hem de altyapı üzerinde ciddi etkilere neden olmuştur.
Medya sıklıkla atmosferik nehirleri “gökyüzündeki canavar” gibi dramatik ifadelerle sunar. Oysa bilimsel veriler, bu oluşumların onlarca yıldır var olduğunu ve iklim değişikliğiyle şiddetlerinin kademeli olarak arttığını ortaya koyuyor.
Türkiye’de Son 10 Yılda Atmosferik Nehir Etkisi
Türkiye’de de özellikle Karadeniz, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde bu sistemlerin etkisiyle yoğun yağış ve sel olayları yaşanmıştır.
-
Ağustos 2020, Giresun: Şiddetli sağanak sonucu sel ve taşkın meydana geldi, can ve mal kaybı yaşandı.
-
Ağustos 2021, Batı Karadeniz: Kastamonu, Sinop ve Bartın’da üç günde rekor yağış görüldü. Bozkurt ilçesinde 48 saatte 420 mm’yi aşan yağış sele neden oldu ve 97 kişi hayatını kaybetti.
-
Mart 2023, Güneydoğu Anadolu: Deprem sonrası bölgede iki günde yarım yıllık yağış miktarı düştü. Sel, toprak kaymaları ve can kayıpları yaşandı.
-
Aralık 2022, Antalya-Finike: 24 saatte 254 mm yağışla seralar ve tarım alanları büyük zarar gördü.
Bu olaylar, yoğun nem taşıyan hava akımlarının ülkemiz kıyılarına ulaştığında ne kadar yıkıcı olabileceğini gösteriyor.
Sel, Taşkın ve Tarımsal Etkiler
Atmosferik nehirler kısa sürede büyük miktarda yağış bırakarak sel ve taşkınlara yol açabilir. Bu durum tarım arazilerinin zarar görmesine, erozyona ve mahsul kaybına neden olur. Diğer yandan barajların dolmasına ve su kaynaklarının artmasına da katkı sağlar.
Türkiye’de özellikle Karadeniz kıyılarında, Marmara’nın doğusunda ve Akdeniz kıyılarında bu tür yağışların sıklığının son yıllarda arttığı gözlemleniyor. İklim değişikliği, bu oluşumların etkilerini önümüzdeki yıllarda daha belirgin hale getirebilir.